بیش از چهار میلیون کامپیوتر در کشور غیرقابل استفاده است در رویا تصور کنید شهرمان را که در آن تمامی زباله‌ها به روش بسیار بهداشتی تفکیک و بازیافت میشود تا آن‌جا که در کنار سطل‌هایی مخصوص تفکیک زبالههای تر و خشک، سطل‌ها را نیز برای جمع‌آوری زبالههای الکترونیکی اختصاص داده‌اند که از طریق آن مردم می‌توانند سیستم‌های قدیمی‌خود را در این جایگاه‌ها قرار دهند که از آنها به روش مطلوب و درستی استفاده شود. اما اگر از رویا فاصله بگیرم با این حقیقت تلخ روبه‌رو می‌شویم که هنوز در کشور ما روش جمع‌آوری و بازیافت زبالههای خانگی دچار کاستی‌های شدیدی است که متاسفانه در چند ماه گذشته این مشکل چندین برابر شده است که به نوعی مسوولان این ماجرا را به جیره‌بندی بنزین و خروج اجباری کارگران افغان از کشور ارتباط داده‌اند. به هر حال مشکل از هر کجا نشات گرفته باشد در مجموع شاهد آن هستیم که در اکثر نقاط پایتخت گاهی اوقات زباله‌ها روزها در معابر باقی مانده‌اند که علاوه بر تولید یک منظر نه چندان چشم‌نواز از نظر بهداشتی نیز برای شهروندان مشکلاتی را به همراه داشته است. در چنین فضایی که جمع‌آوری و بازیافت زبالههای خانگی دچار کاستی‌های بسیار شدیدی است به نظر می‌رسد جمع‌آوری زبالههای الکترونیکی یک مبحث ناآشنا به حساب آید و این در حالی است که قانون جمع‌آوری و بازیافت تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی در بسیاری از کشورها به طور جدی پیگیری میشود. ● یک بازیافت خطرناک پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی که به مدد آن انواع و اقسام دستگاه‌های الکترونیکی را در اختیار مردم قرار می‌دهد این روزها در کنار راحتی استفاده از چنین دستگاه‌هایی معضلی را نیز به نام زبالههای الکترونیکی به وجود آورده است. معضلی که رفته‌رفته تبدیل به یک فاجعه خواهد شد چرا که زبالههای کامپیوتری و الکترونیکی جزو زبالههای خطرناکی به شمار می‌روند که سال‌ها در طبیعت باقی می‌مانند و این نکته موجب آن شده است که بازیافت این نوع زباله‌ها در سال‌‌های اخیر مورد توجه اکثر کشورها قرار گیرد. در همین رابطه گفته میشود یک قانون جدید واردکنندگان و تولیدکنندگان کالاهای الکترونیکی در انگلیس را مسوول بازیافت تولیداتشان می‌شناسد و به نوعی آنها را مسوول اجرای این قانون می‌داند. قانون زبالههای تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی(WEEE( بازیافت زبالههای الکترونیکی به میزان چهار کیلوگرم به ازای هر نفر را الزامی میکند. به‌موجب این قانون تولیدکنندگان موظفند بودجهء طرح‌های بازیافت را تامین کنند و خرده‌فروشان خدمات بازپس‌گیری را در اختیار مشتریان قرار دهند. قرار بود این قانون در ماه اوت سال ۲۰۰۵ اجرایی شود، اما به علت بروز مشکلات مهمی به تاخیر افتاد. زبالههای الکترونیکی که دستگاه‌های پی‌سی، کنسو‌ل‌بازی، مایکروویو و ماشین لباسشویی و... را در برمی‌گیرند امروزه به عنوان سریع‌ترین منبع تولید زباله در اتحادیهء اروپا شناخته شده‌اند. تولیدکنندگان انگلیسی هر ساله ۱/۲ میلیون تن زبالهء الکترونیکی تولید می‌کنند که بیش‌تر آنها راهی محل‌های تخلیهء زباله می‌شوند. مدیر فروش یکی از شرکت‌های معتبر کامپیوتری درخصوص این قانون میگوید:«در گذشته تمام هم و غم تولیدکنندگان دستگاه‌های الکترونیکی، تولید و فروش کالاها به مشتریان بود. اکنون این شرکت‌ها ناچارند به سرنوشت کالاهای خود پس از فروش بیندیشند. قانون WEEE با شروع سال جدید وارد کتاب قانون شده است و براساس آن خرده‌فروشان کالاهای الکتریکی ملزم هستند خدمات رایگان بازپس‌گیری براساس نظیر به نظیر ارایه کنند، یا در بودجهء گسترش مراکز جمع آوری قانون زبالههای تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی (WEEE( مشارکت کنند.» شرکت Comet که یکی از بزرگ‌ترین خرده‌فروشان کالاهای الکتریکی انگلیسی به شمار می‌آید نیز جزو شرکت‌هایی است که بودجهء ارتقای تاسیسات بازیافت محلی را تامین میکند. مدیرعامل این شرکت این قانون را ابتکاری مثبت دانسته که سبب میشود امکان بازیافت زبالههای الکتریکی برای مشتریان به روش بسیار آسانی صورت بگیرد. این قانون همچنین تولیدکنندگان را ملزم میکند به یکی از ۳۷ «طرح رعایت اصول توسط تولیدکنندگان» که در انگلیس دایر است بپیوندند. این طرح‌ها تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و از طرف شرکت‌ها مبادرت به جمع‌آوری و بازیافت زبالههای الکترونیکی میکند. یک مسوول شرکت هیولت پاکارد (HP) نیز میگوید:«مسوولیت ما براساس میزان فروش برآورد میشود.» میزان فروش شرکت‌ها به سازمان حفاظت محیط زیست اعلام و این سازمان فروش کلی تولیدکنندگان بزرگ را محاسبه کرده و درصد مسوولیت هر شرکت را مشخص میکند اما قانون اتحادیهء اروپا، فاقد مشوق‌هایی است که در ژاپن به تولیدکنندگان ارایه می‌دهد. در ژاپن در مقابل تولیدکنندگان، رویکرد فردی‌تر اعمال میشود. در این شیوه، شرکت(اچ‌پی) HP مسوول فروش و بازیافت تمام کالاهای الکترونیکی نیست و فقط مسوولیت تجهیزات (اچ پی) HP را بر‌عهده دارد. این شیوه مزایای زیست‌محیطی دیگری نیز دارد. بیش‌ترین تاثیر زیست محیطی در ساخت کالاها مربوط به مرحلهء طراحی است. اگر طراحی کالاها طوری باشد که در پایان عمر کالا بازیافت آنها بهتر شود مزایای اقتصادی نیز دربردارد. قانون WEEE قرار است در سال ۲۰۰۸بازنگری شود. چهار سال قبل اتحادیهء اروپا در مورد اجرای قانونی برای حل مشکلات فزایندهء زبالههای الکترونیکی به توافق رسید. برنامهء محیط زیست سازمان ملل سال گذشته پیش از برگزاری «کنفرانس جهانی زبالههای خطرناک» در کنیا اعلام کرد، سالانه ۲۰تا ۵۰میلیون تن زبالهء الکترونیکی در جهان تولید میشود. رایانه‌ها، تلفن‌های همراه و برخی دستگاه‌ها که چند ماه پس از تولید بلااستفاده می‌مانند، سهم آنها در بین زبالههای شهری در کشورهای توسعه‌یافته، به سرعت در حال افزایش است. با دانستن این آمار و ارقام این سوال به ذهن می‌رسد که در کشورهای پیشرفته غیر از اجبار قانون بازیافت کالاهای الکترونیکی از چه روش‌های دیگری استفاده میشود که برای پاسخ بد نیست به گزارش شبکهء فعالان زیست محیطی بازل با عنوان صادرات خطر زبالههای صنعتی در آسیا اشاره کرد. در این گزارش آمده است که ۵۰ تا ۸۰ درصد از زبالههای الکترونیکی گردآوری شده برای بازیافت در ایالات متحدهء آمریکا به برخی کشورهای در حال توسعه همانند چین، هند و پاکستان صادر شده‌اند. این امر محیط زیست این کشورها و نیز مردان، زنان و کودکان محلی در این مناطق را در معرض انواع مواد سمی‌قرار داده است. بنابراین گزارش، مراکز بازیافت در کشورهای در حال توسعه به مراکز تامین مواد برای صادرات زباله مبدل شده‌اند. در این مراکز کالاهای الکترونیک در شرایطی بسیار نامنظم و ناایمن بازیافت شده و مورد‌استفادهء مجدد قرار می‌گیرند. به طور مثال در شهرهایی همانند گویا در چین، دیدن صحنه‌هایی چون سوزاندن مواد پلاستیکی و انواع سیم‌ها یا ایجاد کوره‌های ذوب فلزات بازیافتی در فضای باز امری کاملا عادی است. در این مراکز وان‌ها و انواع ظروف دیگر انباشته از اسید، برای جداسازی طلا در کنارهء رودخانه‌ها به چشم می‌آید و نیز باتری‌ها و لوله‌های سربی که حاوی تشعشعات مضری است و در مونیتور‌ها و تلویزیون‌ها به کار می‌روند، با وجود پراکنده شدن انواع مواد خطرناک مانند سرب، در نهایت کالاهایی هستند که ارزش تجاری چندانی ندارند و به قیمتی بسیار ارزان عرضه می‌شوند. در این مراکز گلوله‌های پودر جوهر مورد استفاده در چاپگرها با دست از یکدیگر جدا می‌شوند که ابرهایی از غبار این پودر‌های مضر در هوا منتشر میکند در حالی که کارگران شاغل در این مراکز نیز عمدتا زنان و کودکانی هستند که بدون ماسک یا هر وسیلهء ایمنی دیگر به این فعالیت‌ها گماشته شده‌اند. به دلیل همین فعالیت‌ها، آب‌های زیرزمینی شهر گویای چین چنان آلوده شده‌اند که اخیرا مسوولین ناچار شده‌اند آب آشامیدنی این شهر را از مناطقی دیگر در فاصلهء ۳۰ کیلومتری این شهر حمل کنند. ● هیچ‌کس مسوول نیست عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع‌طلبی مردم در استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زبالههای الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا بدل شود اما به راستی تولید تجهیزات الکترونیکی به سادگی صورت میگیرد که اگر بخواهیم برای بازیافت آن کار جدی انجام ندهیم طبق یک تحقیق انجام شده گفته میشود برای ساخت یک مانیتور ساده علاوه بر مواد اولیهء مورد نیاز در حدود ۲۴۰ کیلوگرم سوخت،۲۲ کیلوگرم مواد شیمیایی، ۱۵۰۰ لیتر آب نیاز است و با توجه به این مساله به نظر می‌رسد استفادهء مجدد از وسایل کامپیوتری میتواند تا حد زیادی در مصرف مواد طبیعی صرفه‌جویی به وجود آورد. به گفتهء بسیاری از کارشناسان بازیافت بهترین راه برخورد با زبالههای الکترونیکی به ویژه تجهیزات کامپیوتری است. چرا که یک کامپیوتر قدیمی که دیگر قابل‌ترفیع نباشد را میتوان به طور کامل بازیافت کرد و این بازیافت در تمامی قطعات صورت میگیرد قطعاتی همچون شیشهء مانیتور، پلاستیک کیس،مس موجود در منبع تغذیه، فلزات گران قیمت به کار رفته در مدارات، مودم یا منابع تغذیه و... می‌توانند بازیافت شوند اما در کشور ما دربارهء زبالههای الکترونیکی چه اقداماتی صورت گرفته است. باقر بحری رییس کمیسیون سخت‌افزار نظام صنفی رایانه‌ای در پاسخ به این سوال به ایرنا گفته است:«در ایران بیش از چهار میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد و این در حالی است که نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامه‌ای برای جمع‌آوری و‌بازیافت زبالههای الکترونیکی ندارند و با توجه به این که هر رایانهء رومیزی دارای ۳۲ درصد پلاستیک، نزدیک به هفت درصد سرب، ۴۱ درصد آلومینیوم، ۶۱۰۰/۰ درصد طلا، ۲/۰ درصد آهن، ۹۸۱/۰ درصد نقره و مقادیری فلزات سنگین و خطرناک مانند کادمیوم، جیوه و آرسنیک است، میتوان محاسبه کرد بازیافت چهار میلیون رایانه، به جداسازی چه حجم عظیمی از عناصر ارزشمند و عناصر خطرناک خواهد انجامید که میتواند علاوه بر صرفه اقتصادی، جلوی خطرات زیست محیطی را نیز بگیرد. بنابراین دفن یا سوزاندن این زباله‌ها سبب ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به محیط زیست میشود. در سطح دنیا به لزوم تفکیک زبالههای الکترونیکی از دیگر زباله‌ها اهمیت جدی داده میشود ولی متاسفانه وجود مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت زبالههای خطرناک در ایران مانع طرح مسایلی همچون زبالههای الکترونیکی میشود.» رییس کمیسیون سخت افزار نظام صنفی رایانه‌ای معتقد است: «باید برنامه‌هایی برای استفادهء مجدد از قطعات از دور خارج شده تدوین کرد; به عنوان مثال میتوان از قطعات و مدارهای الکترونیکی در کارگاه‌های آموزشی و مدارس برای افزایش توان مهارت و یادگیری بهره برد. به این طریق شاید بتوان جلوی هدر رفتن بخش زیادی از سرمایهء ملی را گرفت. چون قطعات الکترونیکی دارای عمر طولانی و پرهزینه است و میتوان از آنها حتی در ساخت اسباب بازی نیز استفاده کرد. بحری در ادامه تصریح میکند: عمر مفید رایانه‌ها در دنیا سه سال است ولی ما به ناچار از آنها بیش‌تر استفاده می‌‌کنیم. یکی از مسایلی که باعث از دور خارج شدن رایانه‌ها میشود، ورود مداوم نرم افزارها و برنامه‌های به روزی است که رایانه‌های مدل پایین قادر به اجرای آنها نیست. به عبارت دیگر به ظاهر عمر رایانه به پایان رسیده است، در حالی که از بسیاری قطعات و اجزای آن میتوان استفاده‌های مفید دیگری کرد. اما متاسفانه ما برای استفادهء مجدد از رایانه‌های از دور خارج شده هیچ برنامه‌ای نداریم; حتی بسیاری از اداره‌ها و سازمان‌ها به این وسایل به چشم زباله هم نگاه نمیکنند و بخش عظیمی از اداره و سازمان را به انبار کردن این نوع رایانه‌ها اختصاص داده‌اند. به اعتقاد بحری رایانه به صورت اجزای تفکیک شده وارد ایران میشود و طبق برآوردها طی چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک میلیون و۵۰۰ هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است و با توجه به این که از سال۱۳۷۰ رایانه وارد ایران شده و اولین محموله تقریبا شامل ۱۰ هزار رایانه بوده است، میتوان محاسبه کرد که تاکنون به طور تقریبی چند رایانه وارد ایران شده است و از این تعداد چه میزان از دور خارج شده‌اند. رییس کمیسیون سخت‌افزار نظام صنفی رایانه‌ای میگوید: «با توجه به اهمیت بازیافت زبالههای الکترونیکی، بعضی شرکت‌های بزرگ خود موظف به بازیافت کالاهای تولیدی‌شان شده‌اند. مثلا (اچ پی) HP در ژاپن، هنگام فروش کالا مبلغی را نیز به عنوان بازیافت میگیرد تا بعد از اسقاطی شدن کالای الکترونیکی، آن را بار دیگر وارد چرخهء بهره‌وری کند; متاسفانه از آن‌جا که اکثر نمایندگان این شرکت‌ها در ایران، نمایندگان غیرمستقیم و با واسطه هستند، بنابراین ارایهء این خدمات شامل کشور ما نمی‌‌شود. این روزها در گشت و گذار کوتاهی در شهرمان می‌توانیم به سادگی علاوه بر صدها مغازهء عرضهء تجهیزات الکترونیکی و کامپیوتری ده‌ها پاساژ اختصاصی را نیز مشاهده کنیم که در طول فعالیت روزانهء خود مشغول فروش هزاران قطعه و لوازم الکترونیکی هستند که در کنار آن به سود هنگفتی نیز خواهند رسید اما متاسفانه نه فروشنده و نه خریدار هیچ‌کدام در لحظهء معامله به این مساله فکر نمیکنند که عمر مفید لوازم فروخته شده به چه میزانی است و پس از چند سال سرنوشت این جنس فروخته شده چه خواهد شد و به عنوان مثال یک مانیتور سادهء کامپیوتر خانگی حامل دو تا چهار کیلوگرم سرب است که به تنهایی میتواند خطرات و عوارض وحشتناکی به ویژه بر تنفس و هوش کودکان بگذارد، پس از گذراندن عمر مفید خود به چه سرنوشتی دچار خواهد شد. البته این مساله را در درجه اول باید مسوولان ذیربط از جمله نهادی همچون محیط زیست پاسخ دهد هرچند پس از سال‌ها همه‌گیر شدن کامپیوتر و لوازم جانبی آن در کشور هیچ نهادی درصدد پاسخگویی درمورد معضل زبالههای الکترونیکی نبوده و تنها از سوی مسوولان محیط زیست گفته شده است که طرحی برای نحوهء برخورد با زبالههای الکترونیکی در سازمان محیط زیست در حال تدوین است و مشخص نیست چه زمانی این تدوین به پایان خواهد رسید بنابراین این سازمان هنوز برای مقابله با زبالههای الکترونیکی برنامه‌ای در دست ندارد و این یعنی این که متاسفانه باید شاهد آن باشیم که این زباله‌ها نیز با دیگر پسماندها دفن شوند و از آن‌جا که در ساختار این زباله‌ها فلزات سنگین و مواد شیمیایی بسیار سمی وجود دارند رفته رفته این مواد به آب‌های زیرزمینی نفوذ خواهند کرد و آن فاجعه‌ای که بیمش می‌رود گریبان مردم را خواهد گرفت.
منبع: روزنامه سرمایه
یک راه حل بسیار مناسب برای این کار استفاده از خود مردم با افزایش آگاهی آنهاست. اگر مردم زباله های الکترونیکی را در مکان های مشخصی بگذارند، این زباله ها قابل انبار شدن می باشند تا جهت بازیافت آنها طرح به تصویب برسد.
پاسخحذف