در بيستم فوريه 2007 دولت استراليا برنامه يي را براي از رده خارج کردن لامپ هاي داراي راندمان کم اعلام کرد. «مالکوم ترنبال» مي گويد: «ما حدود 125 سال است که از لامپ استفاده مي کنيم و همه مي دانيم که بيش از 90 درصد انرژي داده شده به هر لامپ عموماً به صورت گرما به هدر مي رود و اين در حالي است که امکان استفاده از لامپ هاي بهتر (مثل لامپ هاي مهتابي فشرده يا همان لامپ هاي کم مصرف) وجود دارد و تفاوت اين لامپ ها با لامپ هاي معمولي در آن است که اين لامپ ها براي توليد نور يکسان، حدود 20 درصد برق مصرف مي کنند.»
هر چند اين موج جهاني است ولي ابعاد آن در نقاط مختلف جهان متفاوت است و علاوه بر آنکه داراي تاثير مثبتي بر روي بحث بهره وري انرژي خواهد بود، باعث افزايش شديد فروش لامپ هاي فلئورسنت نيز خواهد شد. در حال حاضر نيز ميليون ها عدد از اينگونه لامپ ها در سراسر دنيا به فروش مي رسد ولي بعد از اتمام عمر آنها بايستي ميليون ها عدد نيز دفع شوند. از آنجايي که لامپ هاي فلئورسنت حاوي ماده جيوه (سمي براي اعصاب) هستند، بايستي با مراقبت زياد و به عنوان يک ماده زايد خطرناک تصفيه شوند. هر چند از لحاظ تکنيکي امکان دفع ايمن و بهداشتي لامپ هاي فلئورسنت وجود دارد ولي بايستي يک اجماع جهاني در مورد مناسب ترين روش دفع لامپ حاصل شود.
در عرصه دفع لامپ هاي فلئورسنت (يا همان لامپ هاي مهتابي) قسمت عمده يي از شرکت ها قائل به يک سيستم بازيافت مرکزي براي همه اجزاي لامپ با لحاظ کردن مشخصات توسعه پايدار در اين عرصه هستند. با اين وجود طرفداران سيستم خردايش در مبدا نيز در حال افزايش است که در اين سيستم يک سيستم خردکننده متحرک (موبايل) وجود دارد و با اين سيستم مي توان تعداد لامپ هاي بيشتري را براي ورود به کارخانه آماده کرد و انتقال داد.
يک نگراني جهاني
به جيوه به عنوان يک مشکل جدي نگريسته مي شود چون بدون بو بوده و به راحتي تبخير مي شود و بنابراين تشخيص آن به آساني ميسر نخواهد بود. زماني که اين ماده جذب بدن شود، در بدن تجمع يافته و مي تواند اعضاي مختلف را تحت تاثير قرار داده و به سيستم عصبي آسيب برساند.
لامپ هاي فلئورسنت حاوي پودر فسفر هستند که در خود مقدار کمي جيوه دارد. طبق نظر موسسه Lampcare انگلستان که متخصص در زمينه دفع لامپ است، جيوه موجود در يک لامپ فلئورسنت مي تواند 30 هزار ليتر آب را به سطح آلودگي بالابرساند. اين نشان دهنده خطرناکي عمليات دفع نامناسب اين لامپ ها است.
در ماه نوامبر سال 2006 گروه هاي محيط زيستي ضدجيوه، اعلاميه يي خطاب به دولت هاي جهان در مورد منع صادرات جيوه و کاهش آلودگي جهاني اين ماده منتشر کردند. آنها به ويژه اميدوارند بتوانند در نشست اخير برنامه محيط زيست ملل متحد (UNEP) يک اعلان رسمي منتشر کنند. هر چند شايد در اين نشست نتوان به اهداف جهاني دست يافت ولي مي توان قدم هاي مثبتي برداشت. اين قدم ها را مي توان با پيشنهاد پاييز گذشته کميسيون اروپا در مورد ممنوعيت صادرات جيوه در سراسر اتحاديه اروپا از سال 2011 همخوان کرد. همه اينها بيانگر يک حرکت رو به رشد بين المللي در راستاي کاهش استفاده از جيوه در بخش هاي توليدي و تجارت است.
پيشرفت در عمليات دفع
در اين زمينه کارخانه مخصوصي براي دفع لامپ هاي فلئورسنت در منطقه Harlow انگلستان وجود دارد که توسط موسسه Lampcare راهبري مي شود. اين کارخانه در سال 2004 شروع به کار کرده و در حال حاضر داراي 20 اپراتور به همراه گروه مديران اصلي است. ضمناً اين کارخانه داراي شش راننده است که سراسر جنوب انگلستان را پوشش مي دهند و با کاميون هاي بزرگ خود محموله هاي بسته بندي شده لامپ ها را بر روي پانل هاي چوبي و قاب فلزي تحويل مي گيرند. تخليه کاميون ها در روز دوشنبه انجام مي شود و کاميون ها مي توانند سراسر هفته را در نقاط مختلف کشور سفر کنند و جمعه با کاميون هاي پر از لامپ بازگردند. اين برنامه نشانگر آن است که روزهاي دوشنبه و سه شنبه شلوغ ترين روزهاي کاري کارخانه است که بايد بار جمع آوري شده در هفته گذشته توسط کاميون ها تخليه شود.
با ديدن تعداد زياد لامپ هاي موجود در کاميون ها مي توان مطمئن بود که تامين لامپ هاي سوخته براي اين کارخانه مساله ساز نخواهد بود. شعار موسسه Lampcare آن است که تا حد امکان عمليات بازيافت براي مشتريان با سهولت انجام پذيرد. بر اين اساس اين شرکت مخازني را در اختيار مشتريان قرار داده است (با قطر 300 ميلي متر و طول 4/2 متر) تا مشتريان به راحتي بتوانند انواع لامپ ها را در اين مخازن قرار دهند. البته مي توان از پالت هاي چوبي با سازه و نوارهاي نگهدارنده نيز براي اين کار استفاده کرد.
فناوري دفع
در کارخانه Harlow چهار نوع لامپ مورد فرآيند قرار مي گيرند که عبارتند از:
- لامپ هاي فلئورسنت طويل (معمولي)
- لامپ هاي فلئورسنت فشرده (کم مصرف، CFL)
- لامپ هاي سديمي
- لامپ هاي با تخليه شديد (HLD)
البته بر هر يک از اين لامپ ها روش بازيافت خاصي اعمال مي شود ولي در اکثر موارد اين موسسه از فناوري خريداري شده از شرکت سوئدي MRT Systems AB استفاده مي کند. اين شرکت سوئدي متخصص در زمينه بازيابي جيوه است. طبق آمار بيشترين تعداد لامپ ها، به لامپ هاي فلئورسنت طويل اختصاص دارد.
لامپ هاي طويل براي فرآيند شدن بايستي وارد يک دستگاه برش End Cut Machine (ECM) شود. همان طور که از نام اين دستگاه برمي آيد، دو سر ابتدايي و انتهايي که داراي اتصالات آلومينيومي است جدا مي شود. پس از اين مرحله، پودر فسفر جهت عمليات تقطير خارج مي شود تا باقي مانده مواد خرد شده و به صورت خودکار دسته بندي شوند. دستگاه برش ECM قادر است لامپ هايي با طول 6 فوت يا 8 فوت را مورد فرآيند قرار دهد و ظرفيت آن نيز تا پنج هزار لامپ در ساعت است.
تقطير جيوه
تقطير جيوه از پودر فسفر حدود 16 ساعت به طول خواهد انجاميد و پودر بايستي تا دماي 800 درجه سانتيگراد گرم شود. با اين کار، جيوه تبخير شده و يک پودر فسفر خنثي باقي مي ماند که مي توان از آن در بخش ساخت و ساز استفاده کرد. در ادامه، جيوه تبخير شده نيز سرد مي شود و مقدار آن به حدي کم است که پس از يک سال عمليات کارخانه فقط مي توان يک انگشتانه را با آن پر کرد.
هر چند همان طور که اشاره شد، مقدار جيوه حاصل از اين عمليات کم است ولي خطرات بهداشتي و ايمني آن بسيار نگران کننده است. بر اين اساس از کارکنان اين کارخانه به صورت دوره يي نمونه گيري مي شود تا سلامت آنها نيز حفظ شود. کيفيت هواي محيط کار نيز کنترل مي شود. براي پرسنلي که در زمينه جابه جايي لامپ ها فعاليت دارند، وسايل حفاظت شخصي مثل کفش و ماسک تهيه شده است. يک سيستم جاروبرقي صنعتي نيز براي تميز کردن لامپ هاي شکسته شده و نيز کف کارخانه تعبيه شده است. در مورد فرآيند لامپ هاي فلئورسنت فشرده (لامپ هاي کم مصرف) نيز بايد يادآور شد که اين فرآيند داراي دو تفاوت اصلي است، اول آنکه آنها داراي شکل يکنواخت نيستند و در ثاني اين لامپ ها داراي اتصالات پلاستيکي هستند. اين بدان معني است که فرآيند مورد نياز براي اين لامپ ها بايد قادر باشد انواع اين لامپ ها را فرآيند کند. به علاوه زايدات پلاستيکي نيز يکي از محصولات جانبي اين عمليات است که بايستي به شرکت هاي خواستار آن داده شود. تنها با اين سيستم است که مي توان به سمت استراتژي هاي «بدون پسماند» و «بدون دفن» در کارخانه يي با ظرفيت دفع ده ميليون لامپ در سال حرکت کرد.
روش هاي ديگر براي دفع کدام است
روش ديگر براي لامپ هاي کامل همانا پيش خردايش است و اين بدان معني است که لامپ ها پيش از ورود به کارخانه ها خرد شده باشند تا حجم مواد و هزينه هاي خدماتي آنها تا 80 درصد کاهش يافته باشد و در هر کاميون نيز مي توان تا 5 برابر لامپ حمل کرد. با اين کار هزينه هاي حمل ونقل کاهش يافته و مزيت هاي مالي و زيست محيطي را به همراه خواهد داشت. شرکت مهندسي بالکان (Balcan) در انگلستان که از روش خردايش متحرک (موبايل) استفاده مي کند در سال 2006 توانست جايزه نوآوري ملکه انگلستان را به خاطر سيستم ابداعي خود دريافت کند.
کارخانه بازيافت اين شرکت در منطقه لينکلن شاير انگلستان قرار دارد و در سال 2002 افتتاح شده است و قادر است سالانه 750 تن لامپ سوخته را فرآيند کند. به علاوه اين شرکت داراي ناوگاني از خودروهاي وانت است که مجهز به خردکننده هاي برقي هستند. با اين خودروها مي توان عمل خردايش را در هر مکاني انجام داد. اين خردکننده ها داراي سيستم فيلتراسيون به کمک فن هستند تا غبارات حاصل از خردايش را تصفيه کنند. براي اين کار درون دستگاه يک فشار منفي (خلا) وجود دارد. چون هنگام خردايش لامپ هاي فلئورسنت محل شکسته شدن لامپ مشخص نيست، دستگاه حذف غبارات در همان کانال اصلي خردايش تعبيه شده است. اين شرکت جهت آب بندي و جلوگيري از هرگونه خروج بخارات جيوه از يک سيستم آب بندي فنري استفاده کرده است. در اين سيستم مواد حاصل از خردايش وارد يکسري مخازن بزرگ مي شود. سيستم خردايش نيز داراي سيستم چرخش و برخورد با موانع است و در اين بين پودرهاي چسبيده به شيشه لامپ نيز آزاد شده و توسط فن مکيده مي شود تا فيلتر شوند. شيشه ها نيز از قطعات آلومينيومي لامپ جدا شده و هر يک در ظروف مخصوص به خود ريخته مي شوند. قطعات آلومينيومي به يک تاجر دخيل در اين رشته فروخته شده و شيشه هاي به دست آمده نيز در صنعت ساختمان سازي به کار گرفته مي شوند. پودرهاي فسفر حاوي جيوه نيز از فيلترها به درون ظروف استوانه يي 45 گالني ريخته مي شوند تا به يک کارخانه استحصال جيوه به نام Quicksilver در منطقه Berwick - Upon - Tweed انگلستان ارسال شود.
مسائل نگران کننده
هرچند شرکت بالکان برنده جايزه نيز شده است ولي استراتژي آنها (يعني خردايش موبايل) داراي نقاط تاريک است. در عمليات پيش خردايش نسبت به عمليات خردايش در کارخانه، دو نگراني اصلي وجود دارد:
- در مورد اينکه بعد از اين پيش خردايش چه رخ خواهد داد، نگراني هايي وجود دارد چون امکان ارزيابي و نظارت مستمر در مورد دفع جيوه کار مشکلي است و اساساً اين کار برعهده موسسه ديگري نهاده خواهد شد.
- به علاوه کارشناسان بيشتر نگران انتشار ترکيبات فرار از سيستم خردايش موبايل هستند. البته هنگام طراحي تجهيزات موبايل مي توان به نحوي عمل کرد که خطر اين انتشار به حداقل برسد ولي باز هم بايستي مراقب اين مساله بود.
نبايد از ياد برد که نوع و شکل لامپ هاي فلئورسنت از لامپ هاي طويل به سمت لامپ هاي فشرده در حال تغيير است و از اين رو بايستي در سيستم هاي جديد به اين نکته نيز توجه داشت. البته قابل ذکر است که نمي توان به هيچ کدام از اين روش هاي دفع به صورت سياه يا سفيد نگريست و هرکدام داراي مزايا و معايب مخصوص به خود است. شرکت سوئدي MRT خردکننده هاي مختلفي را براي انواع لامپ ها طراحي و براي اجتناب از خروج بخارات جيوه، تمهيداتي مهيا کرده است و هواي خروجي نيز از بين سيکلون، فيلترهاي غبارگير و نيز فيلترهاي کربني عبور داده مي شود. به نظر يکي از کارشناسان، سيستم خردايش در مبدا براي وضعيتي خوب است که يا فاصله زياد باشد يا شرايط براي انتقال لامپ ها مهيا نباشد.
نبايد فراموش کرد که شرکت Lampcare اخيراً سومين واحد بازيافت پسماندهاي الکتريکي و الکترونيکي و لامپ هاي فلئورسنت خود را با هزينه 6 ميليون پوند (9 ميليون يورو) در منطقه Huddersfield انگلستان راه اندازي کرده و در اين واحد از پيشرفته ترين فناوري ها استفاده کرده است.
البته در آينده بايستي نيم نگاهي نيز به بازيافت لامپ هاي داراي پوشش پلاستيکي و لامپ هاي حاوي بريليم، تاليم، تانتاليم و کريپتون داشت.
علاقه مندان به موضوع بازيافت لامپ فلورسنت مي توانند به سايت هاي www.Balcan.co.uk، www.Lampcare.com وwww.MRT system.com رجوع کنند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر